ერთმა ნაცნობმა მკითხა, ქამინგაუთი როდის გააკეთეო. სექსუალობაზე ბევრს ვსაუბრობ, მაგრამ მარტივმა კითხვამ დამაფიქრა.
„ქამინგაუთის" გაკეთებას ისეთივე რიტუალური გაგება აქვს, როგორც „უბიწობის დაკარგვას“, - თითქოს კალენდარში უნდა მოინიშნო, როგორც გარდამტეხი მომენტი. ეს ამბავი უფრო მეტად ახლობლებისთვის არის ხოლმე ერთჯერადი, სიახლე. შეიძლება ამის შემდეგ ბევრ ნაცნობთან ურთიერთობის გადახედვაც მოგიწიოს, მაგრამ ჩვენთვის, ქვიარებისთვის (არაჰეტეროსექსუალებისთვის), ქამინგაუთი უფრო მეტად ახალი რუტინის შეძენას ნიშნავს: შეიძლება დღეში ხუთ ოთახში შეხვიდე და თითოეულში ცალკე „ქამინგაუთის" გაკეთება მოგიხდეს.
ქამინგაუთით ჩვენთვის ნორმატიული გარემო არსად ქრება, პირიქით, ჩვეულად განაგრძობს ჩვენს გაქრობას. გარემო, რომელიც გვაქრობს, ჰეტერონორმატიულია, - ყველაფერი ჰეტეროსექსუალებზე და ჰეტეროსექსუალურ ქცევაზეა გათვლილი. ამიტომ „ჰეტერო“ ჩემთვის სექსუალური ლტოლვის აღმნიშვნელი არასდროს ყოფილა. ორ საათში გარეთ გავალ, ტრანსპორტში ჩავჯდები და საზოგადოებრივი სივრცე მეც ჰეტეროსექსუალად მიგულისხმებს. ეს კულტურულად მოწებებული მოლოდინია რომელიც უკან მექაჩება, ზუსტად ისე, ეთნო-ნაციონალისტური ეკლესია მისგან დისტანცირებულებს რომ „გვტროლავს” ხოლმე: „მაინც ყოველთვის ჩვენი ნაწილი იქნები“. სწორედ ამიტომაა ქამინგაუთი „მუდმივი ძალისხმევა“, პროცესი, და არა ერთჯერადი მოვლენა. მაგრამ რა გინდა, რომ გააკეთო? შესაძლებელია, ყველგან, ყოველთვის ხილვადი იყო? „რომ გადახვალთ, გამიჩერეთ; და სხვათაშორის, მე ბისექსუალი ვარ“ - რაღაც არ გამოდის.
ცხადია, ეს უტრირებაა, მაგრამ მნიშვნელოვანი მომენტია: ჰეტეროსექსუალობა, ისევე როგორც ყველაფერი „ჩვეული“ და „ნორმალური“, შეტყობინებას არ საჭიროებს, წახალისებულსა და ნაგულისხმევს ხილვადობა არ სჭირდება; ამიტომაც არ არის საჭირო ჰეტეროსექსუალთა პრაიდ-მსვლელობა. არანორმატიული სექსუალობა კი უნდა დააზუსტო, და გაუთავებლად აზუსტო, თორემ სიჩუმე, ყველაზე მკაცრი ინტერპრეტაციით, საკუთარი მეობის დათმობაში გეთვლება.
სწორედ ამის გამოა, რომ აქტივისტები ორიენტაციის „არ თქმას“, „არ-აფიშირებას“ ხშირად არ ვწყალობთ; ქვიარებს (ლესბოსელებს, გეებს, ბისექსუალებს, სხვა არაჰეტეროსექსუალებს, ტრანსგენდერებს და სხვებს) ამის გამო ვეჩხუბებით კიდეც. ეს დედამიწის ზურგზე ყველაზე ადვილი ბულინგია.
რიტუალური გაგებით, დაახლოებით ოთხი წლის წინ „დავქამინგაუთებულვარ“. ამით ჩემი უშუალო გარემო იმდენად არ შეცვლილა, რამდენადაც მე შევიცვალე მისთვის: აგრესიული და ნაკლებად თანამგრძნობი გავხდი. იშვიათია ბისექსუალი, რომელსაც გულში ერთხელ მაინც არ გახარებოდეს, რომ „მთლად გეი არ არის“ (გაშინაგანებული თვითსიძულვილი, ჰომოფობია); ასევე იშვიათია ბისექსუალი, რომელსაც გარკვეულ ეტაპზე არ ენატრა, ნეტა გეი ვყოფილიყავიო (გაშინაგანებული თვითსიძულვილი, ბიფობია). ეს ორივე უხერხული მომენტი ჩემთვის ნაცნობი და გასაგებია, მაგრამ უფრო საჩოთირო ტენდენციაც უნდა ვახსენო: იშვიათია ქვიარ აქტივისტი, რომელსაც „სექსუალური უმცირესობის“ წარმომადგენელზე, მცირედ მაინც, თავად არ ეძალადოს; მაგალითად, ერთ-ერთ პირველი, რაც საჯაროდ საკუთარი სექსუალობის გაცხადების შემდეგ გავაკეთე, ქართველი გეი აქტივისტისთვის მუშაობის დაწუნება იყო - ხილვადები არ ხართ, მაინცდამაინც ვერაფერს მიაღწიეთ მეთქი. შემდეგ ორი ნაცნობი „დავაქამინგაუთე“: აქტივისტური კამპანია არ მოიწონეს და „დავსაჯე“. თანამოაზრეებს ვარწმუნებდი, რომ მალულობა სამარცხვინო იყო და ან ბრძოლაში უნდა შემმოერთებოდნენ, ან კონფორმისტები აღმოჩნდებოდნენ.
ქამინგაუთი: მოგონილი საშვი აქტივიზმში ჩართვისთვის
ამ სფეროში აქტიურობა ადრეც მკარნახობდა და დღესაც მკარნახობს ძალადობრივ აბსოლუტიზმს: „ან ჩემკენ, ან ეშმაკებისკენ“. აქტივისტს ნამდვილად სჭირდება ბრაზი, განსაკუთრებით იმის ფონზე, როდესაც მისგან ყოველთვის სისუსტესა და თვინიერებას ელიან; მაგრამ მნიშნველოვანია, ენერგიას რაზე მიმართავ.
ჩვენმა - ერთეული ხილვადი ადამიანების - აქტიურობამ შეიძლება შედარებით ხილულ „ლგბტ პირებად“ გვაქციოს, მაგრამ თემის კონსოლიდაცია არ დააჩქაროს, პირიქით - დროში გადადოს.
პოლიტიკური გაგებით, ინდივიდუალური ხილვადობა რესურსია: თუ გაქვს საშუალება, ხმა ამოიღო, საკუთარ თავზე საჯარო დარტყმები მიიღო და, პარალელურად, ბენეფიციარებს სერვისებიც მიაწოდო, ძალიან კარგია. ეს შანსს აძლიერებს, მოკლე დროში ლგბტ/ქვიარ კატეგორიის აქტიური უმცირესობა თემად შეიკრას; შემდეგ მისგან ლეგიტიმაციასაც შეიძენ. მაგრამ ეს იმდენად ნარცისიზმისკენ მიდრეკილი პროცესია („მე ვიბრძვი“, „მე ვაკეთებ“...), მთავარი მიზანი სწრაფად იკარგება - თემის (ინგლ. community) განვითარების ამოცანა უკანა პლანზე გადადის ხოლმე. გამოსავალი მარტივია: „ერთ ქამინგაუთზე გაჩერება არ შეიძლება“; თუმცა უპირველესი ამოცანა არა ქამინგაუთის სხვებისთვის დაძალებაში, არამედ თემის წევრთათვის შესაბამისი პირობების მომზადებაშია.
აქტივიზმისთვის, საჯარო სივრცეში გამოჩენის გამო გაძლიერებული და კიდევ უფრო მზარდი გარე-აგრესიის ფონზე, გადაუდებელი ამოცანა ხდება თემის სწრაფად შენება, რათა ის ასეთი ხილვადობისთვის გაძლიერდეს. სხვა შემთხვევაში, ქამინგაუთი რამდენიმე ადამიანის აქტიურობად დარჩება, ხოლო სხვებისთვის საჯარო სტატუსი და ხილვადობა აქტივიზმში მონაწილეობის დამბლოკავ წინაპირობას შექმნის.
თუ აქტივიზმი თემს, კონსოლიდირებულ სამიზნე ჯგუფს რეალურად არ ეფუძნება, ცხადია თემი ვერ შეცვლის მას, შესაბამისად, პროცესი მისი არ იქნება; საზოგადოებრივი მოძრაობის ნაცვლად, მივიღებთ აქტივისტთა ვიწრო ჯგუფს, რომლის ლეგიტიმაციის წყაროდ, ძირითადად, ჰეტეროსექსუალური სივრცე დარჩება: სტრატეგიული სიძლიერე მხადამჭერი ორგანიზაციების და წრეების განცხადებები, მედიის შეგნებული წარმომადგენლები და სახელმწიფოს მხრიდან დრო და დრო გამოვლენილი კეთილი ნება იქნება. უკვე ცნობილი ფრაზა „ქართველი გეი არ არსებობს“ შეიძლება მითოსურ საქართველოში მყოფი ადამიანის ილუზიაა, მაგრამ ზედმეტად მიამიტურადაც ნუ გავიგებთ - ინტუიციურად, მთქმელმა სწორედ ამ მთავარ სისუსტეს დაარტყა.
ეს არ შეიცვლება მანამ, სანამ საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლის წინაპირობად, სრულიად მცდარად, ძირითადად ისევ ქამინგაუთია მიჩნეული. თითქოს, ან ქამინგაუთი უნდა გააკეთო - რაც ხშირად ოჯახთან კონფლიქტს, დასაქმების შანსების შემცირებას, ნაცნობების დაკარგვას ნიშნავს - ან უნდა დადუმდე და აქტივიზმს შორიდან უცქირო.
ეს ასე არაა. ხილვადობა სათემო აქტივიზმისთვისაც ისეთივე პროცესია, როგორც ინდივიდისთვის - ქამინგაუთი და ამისთვის მზადება. ის, რომ საკუთარი სოციალური უფლებების დასაცავად მაშინვე მოწამეობრივი ხილვადობაა საჭირო, დასავლური გამოცდილების გამარტივებული გაგებაა. ერთეულ აქტივისტთა სწორედ მარტოსული ხილვადობის და სხვების ჩაურთველობის შედეგია, რომ დაახლოებით 15-წლიანი აქტივიზმის შემდეგ, ეს სფერო 15 ხილვად „ლგბტ პირს“ ვერც ითვლის, და ეს ჩვეულ ამბად მიიჩნევა. ამის ფონზე, კვლავ უფრო მნიშვნელოვან საკითხად დარჩება, 17 მაისს საჯარო სივრცე ლევან ვასაძის და ეკლესიის იქნება თუ გამოფიტული მოძრაობის.
ფუძემდებლური სირთულეები
აქტიური ქვიარი უფლებადამცველები 90-იანი წლებიდან გვყავს; მათ მნიშვნელოვანი (ხშირად, არაღიარებული და დაუფასებელი) აგური დადეს დღევანდელი და მომავალი აქტივიზმის შესამზადებლად. აქვეც ვაღიაროთ: თავიდანვე ორი განსაკუთრებით არასახარბიელო ტრადიცია გამოკვეთა, რომელიც დღესაც ნარჩუნდება:
1. ჩაკეტილობა. ადრე, ამას მეტწილად უხილავობა განაპირობებდა: ათიოდე წლის წინ, „გეი“ და „ჰომოსექსუალთა შეთქმულებები“ მედიის ერთ-ერთი რჩეული თემა იყო, მაგრამ თავად აქტივიზმი არ წარმოადგენდა მედია-ფენომენს; საზოგადოების ფართო წრეებისთვის ის არ არსებობდა და ძირითადად, საბაზისო საჭიროებების მოგვარებით (კონკრეტული ქვიარებისთვის მნიშვნელოვანი პრობლემების გადაჭრით) იყო დაკავებული. თუმცა, არშემდგარი თემის წევრებთან პირად კომუნიკაციაში, სანაცნობო ჩაკეტილობის პრობლემა ხშირად სახელდება: დე ფაქტო, სათემო სივრცე ყველასთვის ღია არ იყო. დღეს, როდესაც აქტივიზმი უკვე ჭარბი და შეუმზადებელი ხილვადობის მძევალია და წამოუყენებელი პოლიტიკური მოთხოვნების (ქორწინების, შვილად აყვანის და სხვა უფლების) დაბრალებების მოგერიებაშია, ქვიარებისთვის კარი ისევ ნახევრად ღიაა: იმის ფონზე როდესაც ნებისმიერი ადამიანური რესურსი ძვირფასია, ხშირად გადამწყვეტი პირადი სიმპათიები და ზემოთ ნახსენები “აუთად ყოფნაა“.
2. პატრიარქატი: გენდერული და სექსუალური მრავალფეროვნების თუნდაც არასრული კომბინაცია „ლგბტ“ დასავლური ტრადიციის კალკია, რომელიც ადგილობრივი აქტივიზმის რეალურ სტრუქტურას არასდროს აღწერდა. პრობლემა მრავალფეროვნების სისუსტე, არასაკმარისი ინკლუზიურობაა, მაგრამ პირველად პრობლემა ამის მიზეზი - პატრიარქალური დომინაციაა. შემთხვევითი არ არის, რომ აქტივიზმის ადრეულ ეტაპზევე, ლესბოსელებს ცალკე უსაფრთხო სივრცეში კონცენტრირება მოუხდათ, ხოლო წარსულში თუ დღეს „ლგბტ“ ეგიდით მოქმედ ორგანიზაციებში, სისგენდერი (არა-ტრანსგენდერი) გეი კაცების გარდაუვალი (ფორმალური თუ არაფორმალური) ლიდერშიპი არაღიარებული პრობლემაა. მასკულინისტური აღზრდა, რომელიც კაცებს ადრეული ასაკიდანვე აგრესიულ კონკურენციას, სუსტ ჰორიზონტალურ თანამშრომლობას, ძალაუფლება-პასუხისმგებლობის გაუნაწილებლობასა და ქალებთან ურთიერთობაში დომინაციას დაასწავლის, არც გეი კაცებისთვისაა უცხო (ცხადია, ასეთი მიდრეკილებებისგან ბისექსუალი კაცებიც არ იქნებიან თავისუფლები, მათ შორის, მეც). სადაც ორგანიზებულ საქმეში პატრიარქალური ძალაუფლება იკვეთება, იქ ლესბოსელი და ტრანსგენდერი ადამიანების ხმა ნელ-ნელა „გამოიხშირება“; მასკულინისტური აღზრდა და კოლექტიური (სათემო) გადაწყვეტილებების ნაკლები დაფასება ლიდერშიპს კიდევ უფრო ხისტს, იერარქიულს და, საბოლოო ჯამში, ხშირად არარეპრეზენტატიულს - თემზე დაუფუძნებელს ტოვებს.
არანაკლებ მნიშვნელოვანი სტრუქტურული და სხვა სოციალური მიზეზებია. ხილვადი და გაძლიერებადი თემი არ შედგა მრავალი მიზეზით, რომელთაგან ერთ-ერთ უმთავრესზე საუბარს ხშირად გავურბივართ: ქართული საზოგადოებაში ძლიერია საოჯახო-პატრიარქალური ფაქტორი; „დედი წნევის“, „მამის ინფარქტის“ და ნათესავებისგან ტერორის მოლოდინი გადამწყვეტია; ეს ფაქტორი ცვლილებებით დაინტერესებულ და ენერგიით სავსე ბევრ ადამიანს ნაბიჯებს უბლოკავს, ამ სირთულის გადალახვაში კი აქტივისტი ხშირად მისი მოკავშირე არაა. მარტივი წარმოსადგენია, აქტივიზმში მონაწილეობისთვის არაფორმალურ წინაპირობად „აუთად ყოფნა“ რამდენად უკან ხევს ადამიანთა უფლებებისთვის ბრძოლას.
უფლებების და თავისუფლების დეფიციტის შეგრძნება კარგია; თემის (ინგლ. community) დეფიციტის შეგრძნება კი საკმარისად მწვავე არ არის. ეს უგრძნობლობა უფრო იმას უნდა მივაწეროთ, რომ კვლავ ინდივიდუალისტურად განვიხილავთ საკუთარ უფლებებს, სოციალურ მოძრაობაზე კი ჯერ არც გვიოცნებია. როგორ შეიძლება ის შევამზადოთ? სოციალურ მოძრაობაზე ფიქრით. თუმცა მანამდე გადასაჭრელი ამოცანა ცხადია: ჰეტეროსექსუალი თანამოაზრეებისა და საოფისე სტაფის გაზრდაზე უფრო მნიშვნელოვანია თემის დაბადება, კონსოლიდაცია, კონფლიქტებისა და არაეთიკური ქცევებისგან თავისუფალი, უსაფრთხო ფიზიკური სივრცით მისი უზრუნველყოფა. მხოლოდ უშუალოდ თემის გაფართოება-გაძლიერების შემდეგ გახდება შესაძლებელი, ქვიარ აქტივიზმმა თანასწორობისთვის ბრძოლის სხვა სივრცეებშიც თქვას საკუთარი, ჩემი აზრით, აუცილებლად სათქმელი სიტყვა. თუმცა უპირველესი გამოწვევების დაძლევის გარეშე, სხვა მოწყვლადი ჯგუფების მიმართ ყველანაირი სოლიდარობა მოუგვარებელი შიდა-პრობლემებისგან გაქცევა იქნება.
მალვასა და ქამინგაუთს შორის: ერთმანეთის პოვნა
სანამ ჩემზე გაცილებით შემძლე, შემოქმედებითი და გამოცდილი ქვიარები მხოლოდ პირადად მიზიარებენ შთაბეჭდილებებს იმ მოძრაობის შესახებ, რომელიც ნომინალურად თითქოს მათია, გამარჯვება არ მოვა. მოცემულ ეტაპზე, ქვიარ აქტივიზმთან დაკავშირებული დისკუსიები იდეოლოგიური და ზოგად-სტრატეგიული აქცენტებით („ლიბერალური“ VS “რადიკალური“, „ასიმილაცია“ VS „ინტეგრაცია“, შიდა-გაძლიერება VS მაქსიმალური ხილვადობა და ა.შ.) ისევ დასავლური გამოცდილებების ჭარბი სიმულირება იქნება; მსგავსი განხილვა, „ლგბტ“ ჩამონათვალის მსგავსად, მოწყდება რეალობას.
ზემოთ ქვიარ თემის დაბადების და აქტივიზმის სოციალურ მოძრაობად გარდაქმნის ხელისშემშლელი სამი ფაქტორი დავასახელე: ჩაკეტილობა, პატრიარქალური ტენდენციები (რაც აძლიერებს პირველს), და ასევე სოციალური სტრუქტურა, რომელიც ხშირად ეკონომიკურად და ფსიქოლოგიურად გვბოჭავს. არავინ გვაიძულებს, ამ უკანასკნელით, ყველაზე რთული ბარიერით დავიწყოთ; ქვიარები ჰეტერო-პატრიარქალური ოჯახების და სანათესაო-სანაცნობო წრეების გავლენას ყოველთვის ინდივიდუალურად ვერ დავძლევთ. ამრიგად, აქტივიზმის გამოწვევა, არსებითად, კოლექტიური ხასიათის დეფიციტია: დემოკრატიული მონაწილეობა. სანამ პირველადი საჭიროება არ არის პრიორიტეტიზირებული, დაქამინგაუთებული აქტივისტები, ნებით თუ უნებლიედ, ქვიარებს ყოველთვის ვუკარნახებთ ჩართულობის წინაპირობებს (რაც სათემო აქტივიზმის საპირისპიროა); პირველადი საჭიროება კი ფიზიკური სივრცეა.
ქვიარებს გვჭირდება უსაფრთხო ფიზიკური სივრცე - არ აქვს მნიშვნელობა, მხოლოდ გართობისა და სოციალიზაციისთვის განკუთვნილი, თუ საქმიანი; მთავარია რომ იყოს, და იყოს რაც შეიძლება ბევრი და რაც შეიძლება თავისუფალი ფსიქოლოგიური თუ ვერბალური ძალადობისგან.
მხოლოდ ფიზიკური სივრცე (ან სივრცეები) და ურთიერთ-შეკავშირება გააჩენს თემის წევრებს შორის ცხოველ დაინტერესებას, რომ აქტივიზმი, როგორც პროცესი, მათი იყოს. მხოლოდ შემდგარი თემი აამუშავებს როგორც კოლექტიური გადაწყვეტილებების მიღებაზე, ისე ამ გადაწყვეტილებების აღსრულებაზე კონტროლის მექანიზმებს:
- წევრობას: ორგანიზაციებსა და ჯგუფებში ხმის უფლებით აღჭურვილ წევრებს;
- მნიშვნელოვან საკითხებზე წევრთა საერთო კრებებს და მათ გადაწყვეტილებებს;
- ლიდერშიპის სახესა და ბუნებას;
- გამგეობებს, როგორც მაკონტროლებენ მექანიზმებს;
- საერთო, ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მოქმედი ჯგუფების და ორგანიზაციების საკოორდინაციო პლატფორმას.
ეს ყველაფერი ფორმალისტურად და მოსაწყენად ჟღერს, მაგრამ სათემო აქტივიზმისთვის მნიშვნელოვანია.
დასასრულს კი, აღსანიშნავია, რომ სხვების „აუთად ყოფნის“ (ხილვადობის) და ასეთ რეჟიმში აქტიურობის ჰეროიზაციას ხშირად თავად დისტანციიდან მომზირალი ქვიარები ახდენენ; ეს სხვების გამოცდილებებში საკუთარი გადაულახავი სირთულეების დანახვაა, რაც ზოგჯერ შეცდომაა. გულწრფელად უნდა ითქვას, რომ უმძიმესი გამოცდილებების გვერდით, ადამიანთა გარკვეული ნაწილი საჯაროდ ხმას იღებს, რადგან მას ამის უფრო მეტი საშუალება ჰქონდა, საკუთარი ხმის მოპოვება ხშირად, მაგრამ ყოველთვის ოფლისა და სისხლის ფასად არ ხდება (კიდევ კარგი). ამრიგად, აღსაკვეთი და სამხილებელია „დაუქამინგაუთებელი“, საქმის კეთებით დაინტერესებული ადამიანების ბულინგი, ქამინგაუთის უხეში დაძალება ან მათთვის აქტივიზმში, ხმის უფლების გარეშე, „უფრო შავი საქმის“ კეთების და ორგანიზაციის დაბალი იერარქიისკენ მითითება. დროა, „აუთად“ მყოფებმა მოვარყიოთ მავნებლური მითი, თითქოს ქვიარ უფლებებისთვის ბრძოლაში მონაწილეობა საკუთარ გარემოსთან სირთულეების დაძლევის - მათ შორის ქამინგაუთს - შემდეგ იწყება. ეს ორი პროცესი თავიდან ბოლომდე ერთი და იგივეა. ლოზუნგი რომელიც უნდა ავიტაცოთ, არა „მრავალფეროვნება“ და „ტოლერნატობაა“, არამედ ცნობილი კრედო: „არსად თქვენ გარეშე“.